Świątynia Artemidy na monecie z Augusta Traiana – co kryje rewers emisji Karakalli?

Moneta z miasta, którego jeszcze Wam nie prezentowaliśmy! Augusta Traiana w Tracji. Emisja z czasów panowania cesarza Karakalli (198–217) może nas fascynować precyzyjnym wykonaniem, szczególnie rewersu. Rewers "opowiada" historię lokalnych wierzeń i dumy mieszkańców miasta. Co przedstawia? Piramidalną świątynię wspartą na czterech kolumnach. W jej wnętrzu umieszczono posąg Artemidy, bogini związanej z łowami, naturą i płodnością. Po obu stronach świątyni rosną dwa drzewa.

Dlaczego Artemida?
Na pewno nie sam Karakalla wybrał ten motyw. Wizerunki miast prowincjonalnych były zwykle efektem decyzji lokalnych władz, które chciały w ten "menniczy" sposób podkreślić swoją unikalność, specyfikę, dumę. Artemida w Tracji uznawana była za niezwykle ważną boginię! Dlaczego? Mogła być opiekunką miasta, strażniczką jego granic, patronką płodności czy przyrody. Jej kult miał zapewne wiele odcieni, zależnie od lokalnych tradycji. Umieszczenie jej wizerunku w świątyni na monecie było więc przede wszystkim wyrazem lokalnej tożsamości i religijności.

Można zadać sobie pytanie: czy taka świątynia istniała naprawdę?
Nie ma pewności, niestety. Należy pamiętać, że często na monetach przedstawiano świątynie w sposób uproszczony, zwykle umowny, służący bardziej symbolice niż wiernemu oddaniu architektury. Ale nie można wykluczyć, że w Augusta Trajana naprawdę  istniało sanktuarium Artemidy, a wizerunek na monecie miał je upamiętniać.

Tajemnica drzew
Jak spojrzymy na monetę, w oczy rzucają się drzewa. Dwa drzewa otaczające przedstawianą świątynię mogły symbolizować święty gaj, często towarzyszący sanktuariom Artemidy. Pamiętajmy, że w świecie grecko-rzymskim natura była nieodłączną, wręcz integralną częścią kultu bogini. Roślinność na monecie nie jest "dekoracją" przypadkową, na zasadzie "by wypełnić przestrzeń". Na pewno stanowi istotny element przekazu religijnego.

Czy była to moneta okolicznościowa?
Możemy zakładać, że emisja tej monety wiązała się z ważnym wydarzeniem. Jakim? Na przykład odnowieniem świątyni, obchodami lokalnego święta lub innym znaczącym momentem w historii miasta, który chciano upamiętnić. Prowincjonalne miasta często uwieczniały w taki właśnie sposób doniosłe lokalnie fakty, chociaż brak zachowanych źródeł pisanych nie pozwala dziś tego jednoznacznie potwierdzić. Wiele możemy się jedynie domyślać. Ale - jak widzicie - monety są wspaniałym, idealnym narzędziem chroniącym od zapomnienia wiele wydarzeń. Wieczne upamiętnienie. Dosłownie! Nie w przenośni!

W maju – moneta MIASTA TOMIS
Karakalla (198–217), AE27 z Tomis, AMNG I, 2883
Awers: AV K M AYΡH ANTΩNINOC – popiersie cesarza w prawo, w wieńcu laurowym, zbroi i płaszczu
Rewers: Π ΠONTOY TOMEΩC – Nemesis stojąca w lewo, trzyma fałdy szaty pod brodą, lejce; u stóp koło.

Nasza moneta maja pochodzi z Tomis – starożytnego miasta nad Morzem Czarnym, dziś znanego jako Konstanca w Rumunii. Na awersie widzimy Karakallę, jednego z najbardziej kontrowersyjnych cesarzy rzymskich, a na rewersie – tajemniczą i majestatyczną postać bogini Nemesis.

Kim była Nemesis? Bogini zemsty… a może sprawiedliwości? Kiedy słyszymy dziś „Nemezis”, myślimy zazwyczaj: ZEMSTA, KARA, NIEUNIKNIONY LOS. Ale czy starożytni Rzymianie i Grecy widzieli ją tylko jako mściwą boginię?

Ale po kolei…
Dlaczego Nemesis trzyma fałdy szaty pod brodą? Ten gest oznacza skromność i powściągliwość. To nie zemsta, ale umiarkowanie i równowaga. Nemesis nie karze z zazdrości – ona przywraca proporcje, gdy ktoś przekracza granice, zwłaszcza przez pychę (hybris).

A po co jej lejce? Bo trzeba umieć powściągać – zarówno konie, jak i samego siebie. Lejce to symbol kontroli – nad losem, emocjami i dumą.

A koło u stóp? To znak losu, który się toczy. Fortuny. Raz jesteś na górze, raz na dole. Ale Nemesis pilnuje, żeby nikt nie wzniósł się zbyt wysoko... bez konsekwencji.

Nemesis – nie taka, jak ją pamiętasz
Nemesis nie mści się. Ona przywraca równowagę. Tam, gdzie pycha przekracza granice, pojawia się… bez słów. Nie była karą. Była odpowiedzią. Działała wtedy, gdy człowiek zapomniał, że wszystko ma swoją miarę. Koło u jej stóp nie służyło do ucieczki – tylko do przypomnienia, że los się toczy. Dziś jesteś na górze – jutro możesz być na dole. Uniesione fałdy szaty nie są ozdobą – to gest wstrzemięźliwości. Nemesis pokazuje, że siła nie zawsze krzyczy – czasem jest powściągliwa. Monety z jej wizerunkiem nie straszyły. One ostrzegały! Starożytni wiedzieli, że nawet bogowie potrzebują… korekty. Nemesis nie karze za winę. Karze za zapomnienie, że nie jesteś centrum wszechświata. W świecie bez granic, Nemesis wraca jako potrzeba. Nie z nieba. Z wewnętrznego głosu, który mówi: DOŚĆ!

Co mówi ta moneta o epoce Karakalli?
Cesarz Caracalla znany jest z brutalności, ale i z gestów pozornej sprawiedliwości – jak nadanie obywatelstwa wszystkim wolnym mieszkańcom imperium (Constitutio Antoniniana). Czy wizerunek Nemesis to ironiczny komentarz do jego rządów? A może lokalne wyobrażenie o konieczności kontroli – tak cesarza, jak i losu?

I na koniec pytanie:
Czy dziś, w epoce ciągłego przekraczania granic – technologicznych, ekologicznych, moralnych – nie przydałaby nam się znów Nemesis?
Nie jako mściwa bogini...
...ale jako strażniczka umiaru, odpowiedzialności i równowagi?

Demeter z Marcjanopolis – gdy starożytność spotyka Wielkanoc

Wraz z pierwszymi promieniami wiosennego słońca, przyroda budzi się do życia – nie inaczej było dwa tysiące lat temu, kiedy mieszkańcy Marcjanopolis patrzyli w niebo z nadzieją na obfite plony i łaskę bogów. W ich świecie to Demeter, bogini urodzaju i ziemi żywicielki, uosabiała wszystko, co najpiękniejsze w odradzającej się naturze.

Monety bite w tym mezyjskim mieście były ikonami nadziei, małymi talizmanami obfitości. Rewersy tych monet często ukazują postać Demeter – z pochodnią w jednej ręce i wieńcem z kłosów zboża w drugiej. Czasem w jej dłoniach pojawia się róg obfitości lub modios – kosz pełen ziarna.

To nie przypadek, że właśnie te atrybuty dziś poruszają nas szczególnie mocno. Pochodnia, rozświetlająca ciemność zimy, może być odczytana jako metafora duchowego przebudzenia, kłosy zboża zaś – odwieczny symbol życia i jego odradzania – stają się paralelą do chrześcijańskiego symbolu Wielkanocnego zmartwychwstania.

Warto zatrzymać się na chwilę przy tym niezwykłym zderzeniu światów. Oto w jednym niewielkim krążku brązu sprzed dwóch tysięcy lat spotykają się: pogańska bogini plonów, wiosenna radość życia i wielkanocna nadzieja, która – choć młodsza o kilka stuleci – mówi do nas tym samym językiem: językiem odnowy, światła i zwycięstwa życia nad śmiercią.

Czyż nie jest czymś poruszającym, że antyczna moneta z Marcjanopolis – zapomnianego miasta w dzisiejszej Bułgarii – może być dziś dla nas czymś więcej niż zabytkiem? Może być symbolem uniwersalnej tęsknoty człowieka za cyklicznym cudem odrodzenia.

Tak jak ziemia budzi się z zimowego snu, a Demeter przynosi ziarno życia, tak i Wielkanoc niesie światło po ciemności, nowe po starym, nadzieję po zwątpieniu.

Życzymy Wam wspaniałej, pięknej wiosny i jeszcze piękniejszych Świąt Wielkanocnych!

Grafika Demeter pochodzi ze strony: https://pl.freepik.com/

Moneta Miesiąca XII

 Za oknem szaro i ponuro. Dzień jest krótki, szybko zmierza ku schyłkowi.

Dlatego też chcemy Wam pokazać w tym miesiącu monetę, bitą w mezyjskim pięknym rzymskim mieście Nikopolis ad Istrum, z przedstawieniem Erosa – Thanatosa.  Druga moneta pochodzi z Marcjanopolis – to też było piękne miasto rzymskie. 

Większość ludzi słyszała o Erosie. Prawda?  Ale (raczej) mało kto wie, kim był Thanatos. 

Eros to dla starożytnych personifikacja miłości, życia, twórczej siły. 

Thanatos był jego przeciwieństwem. Był personifikacją śmierci i siłą destrukcyjną. 

Uznawany za instynkt śmierci, który wiąże się z agresją, destrukcją, dążeniem do zakończenia życia i powrotu do stanu nieświadomości.  O rany! Nieźle! 

Na monecie pokazany jest jako uskrzydlony młodzieniec  trzymający zgaszoną pochodnię , zwróconą ku dołowi.

Tak pokazywana pochodnia symbolizowała wygaszanie życia i koniec egzystencji.  Skrzydła miały przypominać o łatwości przemieszczania się Thanatosa między światem żywych i umarłych. Gdy tylko wyczuł, że gdzieś ktoś umiera, natychmiast tam leciał. 

Po co? To on (wg starożytnych Greków) „filetował” duszę od ciała. Brrr! 

Jako ciekawostkę Wam sprzedamy, że niekiedy w sztuce Thanatos miał na głowie wieniec z liści i kwiatów maku.  Również mak miał u starożytnych powiązanie ze śmiercią, jako że służył on jako środek nasenny, zdejmujący ból – człowiek rozpływał się w nicość.  Dodajmy, że bratem Thanatosa był Hypnos – bóg snu. 

Ale o czym my tu…  Skąd możemy znać naszego bohatera miesiąca – Thanatosa?

Otóż możemy go znać z obrazu Jacka Malczewskiego.  Obraz jest naprawdę niesamowity.

Sielski widok, wiosenna atmosfera, kwitnące bzy i żonkile  – niemal czuć zapach bzów.  I dwie postaci: jedna w czerwonej zwiewnej sukni  idzie w kierunku drugiej postaci w otwartym oknie.  Problem w tym, że ta osoba w oknie jest ewidentnie martwa. 

Osoba w zwiewnej sukni okazuje się być starożytną personifikacją śmierci – Thanatosem.

W filmografii spotykamy przewodników do świata zmarłych : przyjmują różne postacie.

Często są to młodzieńcy, tak jak ten nasz na monecie. 

A zatem Thanatos nie powinien być nam całkowicie obcy.

A jeśli był, to go dziś Wam przedstawiliśmy na rzymskiej monecie prowincjonalnej z Nikopolis ad Istrum i z Marcjanopolis!  Z naszych ulubionych miast, bijących monety mezyjskie (też nasze ulubione!) 

Może niech ten grudzień będzie bodźcem do naszej refleksji nad egzystencją, przemijaniem i rolą śmierci w naszym życiu. 

Współczesna kultura, sztuka i nauka próbują oswajać ten temat. My też. 

Moneta miesiąca XI 

Na co warto zwrócić uwagę w tym miesiącu?  Naszą uwagę przyciąga wyjątkowy przedmiot — tyrs (thyrsus, thyrsos) . Spójrzcie na rewersy prezentowanych monet, które wszystkie zostały wybite w mezyjskiej mennicy Dionysopolis .

Skąd pochodzi nazwa tej mennicy?  Oczywiście od samego Dionizosa! Tego boga chyba nikomu nie trzeba przedstawiać — powszechnie znany jest jako bóg wina.
Ale to nie jedyna jego rola! Dionizos opiekował się winną latoroślą, która w starożytności miała ogromne znaczenie. Warto się zastanowić, dlaczego Grecy, a później Rzymianie, obdarzyli winorośl boskim opiekunem. Dionizos nie był bowiem byle kim — to jedno z najważniejszych i najbardziej rozpoznawalnych bóstw mitologicznych.

W starożytnym świecie wino i winorośl zajmowały wyjątkowe miejsce. Wino nie było tylko napojem, jak dziś. Było cennym produktem, symbolem bogactwa i dobrobytu. Ale wracając do naszego głównego tematu — tyrsu . Na monetach z Dionysopolis często widzimy postać Dionizosa lub jego atrybuty, a jednym z nich jest właśnie tyrs.

Czym jest tyrs?  W najprostszym ujęciu to drzewce zwieńczone szyszką. W szerszym kontekście — symboliczna laska, długa drewniana tyczka zakończona szyszką, najczęściej piniową lub jodłową. Grecy widzieli w tyrsie symbol życia, odrodzenia i nieśmiertelności roślinnej . Winorośl, która co roku odżywała, przynosiła ludziom to, czego potrzebowali — winne grona, z których powstawało wino. Wino było produktem luksusowym, symbolem bogactwa, sławy, radości i obfitości .

Tyrs, spleciony z różnych elementów — drewnianego kija, szyszki piniowej i pnącej się winorośli  — był przesycony głęboką symboliką. Nic dziwnego, że często pojawiał się w sztuce, choć nie zawsze był głównym atrybutem Dionizosa. Dionysopolis, miasto poświęcone Dionizosowi, chętnie przedstawiało swojego boskiego opiekuna w różnych formach na swoich monetach.

Jak sądzicie, czy Dionizos zasłużył na taką sławę? 

Moneta miesiąca X

Bardziej właściwe będzie powiedzieć – typ przedstawienia.

W tym miesiącu chcemy Wam pokazać przedstawienie boga rzeki Istros. Nad rzeką zbudowano piękne miasto Nikopolis, zwane Nikopolis ad Istrum, w odróżnieniu od innych miast o takiej nazwie.

Przedstawiamy Wam wiele monet z przedstawieniem boga rzeki Istros, którego wyobrażenie wybijano w bardzo długim okresie, od panowania Antonina Piusa do końca działalności menniczej miasta, a zatem do panowania Gordiana III. Tak plus minus – co najmniej 100 lat.

Ciekawe jest, że wybijano go niezmiennie w takiej samej pozie i z takimi samymi atrybutami.

Spójrzcie na te monety. Zaprezentowane rewersy pochodzą z różnych okresów, ale za każdym razem ikonografia jest taka sama! Różni się jedynie detalami.

Bóg rzeki znajduje się w pozycji półleżącej, trzyma trzcinę (taką, jakiej było pełno na brzegach rzek) lub opiera rękę na łodzi, a drugą ręką opiera się na amforze, niekiedy opisywanej jako urna. Z amfory wypływa woda. I ten wątek jest niezmienny.

Jako ciekawostkę chcemy zwrócić Waszą uwagę na samą personifikację.

W starożytnym Rzymie większość personifikacji była zawsze kobieca. Z dwoma wyjątkami – personifikacja męstwa (VIRTVS) była oczywiście męską personifikacją (byłoby śmieszne, gdyby męstwo przedstawiane było jako kobieta) oraz wszystkie personifikacje rzek! O ile to pierwsze jest jasne, to rzeki budzą zaciekawienie, dlaczego one zawsze są przedstawiane jako mężczyzna.

Istros nie było wyjątkiem. Pokazane jest jako mężczyzna, z brodą, a zatem w sile wieku, jest nagi do pasa i zawsze pokazany jako dobrze zbudowany, umięśniony. Ostatecznie przecież pilnował państwo rzymskie od północy i strzegł przed dzikimi Barbarzyńcami zamieszkującymi… między innymi także nasze ziemie.

Jako Istros określano dolny odcinek Dunaju. Wiedzieliście o tym? Bo mamy też monety z przedstawieniem samego Dunaju, gdzie w odcinku mamy legendę DANVVIVS – czyli Dunaj.

Bardzo lubię patrzeć na to przedstawienie, a szczególne moje zainteresowanie budzi właśnie ta amfora – baaaaaardzo rzadki atrybut personifikacji rzek w starożytności.

Popatrzcie sami!

Zapytaliśmy laików, którzy nie interesują się numizmatyką, co widzą na tej monecie. Odpowiedzi były bardzo kreatywne, ale najczęściej słyszeliśmy: „Jakiś domek,
z którego ktoś wychodzi”.

No cóż, poniekąd to prawda! Ten "domek" to świątynia, a ten "ktoś" to bóstwo. W niektórych przypadkach trudno jest ustalić, który z grecko-rzymskich bogów został uczczony przez budowę tej świątyni w Deultum (moneta pochodzi z mennicy w Deultum). Może to być świątynia Apollona, Hygei, Serapisa lub Homonoi.

Ciekawy jest awers monety. W tym miesiącu chcemy przekazać Wam kilka informacji na jego temat.

Na awersie widzimy portrety dwóch osób, co jest rzadkim zjawiskiem w mennictwie rzymskim! Twarze są skierowane ku sobie, co może sugerować, że żyli oni
w idealnej zgodzie. Po lewej stronie widzimy znanego cesarza o pseudonimie Karakalla, o którym już pisaliśmy, i to raczej niepochlebnie!

Po prawej stronie znajduje się jego matka, Julia Domna. Julia była niezwykle dzielną kobietą! Była wybitnie inteligentna jak na swoje czasy, bardzo oczytana, wykształcona i zainteresowana światem, polityką, wszystkim! Doradzała swojemu mężowi, Septymiuszowi Sewerowi, trafnie i odważnie. Nazwana została "Matką obozów" – "Mater Castrorum".

Julia doradzała także swojemu starszemu synowi, mimo że mocno przeżyła śmierć swojego młodszego syna, Gety. Przypomnijmy, że Geta został zasztyletowany
w ramionach matki przez swojego brata Karakallę.

Mimo wszystko Karakalla doceniał matkę, jej wiedzę i doświadczenie, co widać na tej monecie. Przedstawienie portretu matki razem ze swoim, było wyrazem ogromnego uznania, zważywszy na charakter cesarza. Nie zwykł dzielić się czymkolwiek, ale matkę wywyższył. Julia doskonale radziła sobie z zarządzaniem Imperium Rzymskim, gdy syn-cesarz wojował na Wschodzie.

W 217 roku los gwałtownie się odmienił! Karakalla został zamordowany! Julia Domna zamierzała objąć tron, co było niezwykle śmiałym planem zważywszy na prawa kobiet w starożytnym Rzymie. Jednak zabójca Karakalli, Makryn, pokrzyżował jej plany, samemu obejmując tron. Julia Domna, zniechęcona, postanowiła nie walczyć
i zagłodziła się na śmierć. Niemniej, jak widać na monecie, pamięć o cesarzowej zachowała się długo, zarówno w samym Imperium Romanum, gdzie została ubóstwiona, jak i w naszych czasach.

UWAGA: Zdjęcie monety udostępnione dzięki Gabinet Numizmatyczny D. Marciniak, Archiwum nr 558121. Wszelkie PRAWA AUTORSKIE RYGORYSTYCZNIE ZASTRZEŻONE!

Na awersie znajdziemy portret cesarza Gety. 

Zaś na rewersie przedstawiono Homonoję. Stoi ona przed płonącym ołtarzem, trzymając róg obfitości i paterę, z której składa ofiarę w ogniu.  Fascynujące? 

Tak średnio – powiecie.  Ale... zaraz, zaraz – wiecie, czym jest ta Homonoja? 

Najpierw inne pytanie: wiecie, kim była rzymska KONKORDIA? Większa szansa, że o niej słyszeliście. Była boginią (personifikacją) ZGODY.  Jest ona rzymską wersją greckiej HOMONOI, znanej także jako Omonia. Uosabiała jedność i harmonijną współpracę między obywatelami polis.  W Olimpii znajdował się ołtarz poświęcony Omonoi, a Argonauci ufundowali jej ołtarz na wyspie Thyniada. 

Argonauci, pod wodzą Jazona, wyruszyli na wyprawę po złote runo.  Thyniada była miejscem, przez które musieli przepłynąć. Wyspa, na której żyły Syreny, mityczne stworzenia wabiące żeglarzy na śmierć.  Argonauci zdołali przepłynąć obok wyspy dzięki pomocy Orfeusza, a Thyniada stała się symbolem niebezpieczeństwa i pokus. Trzeba przyznać, że jest ona też przykładem triumfu mądrości i talentu nad siłami przyciągającymi ku zagładzie. 

Nic dziwnego, że zbudowali ołtarz Homonoi, uosobienia zgody i zwycięstwa rozsądku, właśnie na tej wyspie. 

Jak się okazuje, na monetach prowincjonalnych także występuje Homonoja. Prezentujemy dla Was monetę mennicy z miasta Tomis nad Morzem Czarnym. 

Moneta pochodzi z lat 209-212. 

O cesarzu Gecie opowiemy Wam więcej w lipcu! Był to... jakby to dyplomatycznie rzec... ciekawy cesarz! 

 UWAGA: Zdjęcie monety udostępnione dzięki Gabinet Numizmatyczny D. Marciniak, aukcja 14; 11-06-2021, nr 8517. Wszelkie PRAWA AUTORSKIE RYGORYSTYCZNIE ZASTRZEŻONE! 

Moneta pochodzi z wykopalisk w Novae, w obozie Legionu I Italica.

Wybita została za rządów cesarza Kommodusa, w prowincji rzymskiej Myzia (nie mylić z naszą Mezją), w mennicy w Pergamonie, w latach 177-192.

Ale nie o tym chcemy dziś powiedzieć.

Co widzimy na awersie zaprezentowanej monety?

Popiersie Kommodusa skierowane w prawo, w draperii i wieńcu laurowym. Wokół jest legenda w języku greckim. Miasta rzymskie na prowincjach zwykle miały „greckie” podłoże. Mimo że były to miasta rzymskie, grecka kultura była bardzo mocno zakorzeniona. Dlatego była tam np. agora, a nie forum. Dlatego były stoy, a nie bazyliki. Dlatego stosowano wszędzie grekę, nie łacinę. Na monetach także.

Co widzimy na rewersie zaprezentowanej monety?

Stojącą Higieję z wężem oraz Asklepiosa z jego słynnym atrybutem, laską owiniętą wężem.

Lit: SNG Cop. 492-493

Co ciekawego chcemy Wam dziś przekazać?

Asklepiosa zapewne wszyscy znają. Był to grecki bóg sztuki lekarskiej, potocznie mówiąc: bóg zdrowia. Ale o Higiei słyszało zapewne mniej osób. A warto ją znać.

Otóż wg mitologii, Asklepios miał kilkoro dzieci, a każde z nich miało swoją rolę. Dla nas najważniejsze są jego dwie córki, Higieia i Panakeja. Od ich imion wzięły się słowa higiena (od Higiei) oraz panaceum (od Panakei). Jak widzicie, wszystko zostaje „w rodzinie”.

Higieia – jak się okazuje – występuje często w naszym współczesnym życiu, chociaż zwykle nie zdajemy sobie z tego sprawy. I nie chodzi tutaj o oczywistą higienę.
Na pewno każdy kojarzy logo farmaceutów lub firm farmaceutycznych, przedstawiające kielich opleciony wężem. Jest to właśnie kielich Higiei, z którego karmiła ona węża. Laska Asklepiosa jest symbolem lekarzy, ale kielich Higiei jest symbolem farmaceutów. To dwie różne rzeczy. Warto wiedzieć

Moneta z wykopalisk w Novae, fot. Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej UW. Prawa autorskie zastrzeżone.

W tym przypadku możemy śmiało powiedzieć: nieźle zachowana moneta „brązowa” . Moneta pochodzi z wykopalisk w Novae

w obozie Legionu I Italica.

Zobaczmy, co można z tego wyciągnąć!

Wybita została za rządów cesarza Heliogabala, w prowincji rzymskiej Mezja Dolna, w mennicy w Nikopolis ad Istrum, w latach 218-222.

Może ktoś zapyta, co to za miasto, ten Nikopolis ad Istrum? Faktycznie, nie ma dzisiejszego odpowiednika. Miasto znajduje się na terenie obecnej Bułgarii.
Zostało założone po tym, jak cesarz Trajan przebudował naddunajską granicę Cesarstwa Rzymskiego i poszerzył swoje terytoria o nową prowincję Dację (słynne wojny dackie przedstawione m.in. na kolumnie Trajana w Rzymie). Pobliskie prowincje Mezja Dolna i Tracja zaczęły odgrywać w tym momencie ogromną rolę. Dlatego Trajan poddał teren na nowo planowaniu i utworzył miasta oraz sieć dróg. Wtedy to właśnie nad rzeką Istrus powstało Nikopolis, w którym było wszystko, co w rzymskim mieście być powinno: agora, teatr, sklepy, sieć ulic, termoperipatos. Musiała być w nim także mennica. Działała ona wprawdzie krótko, ale podczas swojego żywota wypuściła do obiegu prawdziwą masę pięknych monet. Znajdujemy je w dużej liczbie m.in. w obozie legionowym w Novae.

Ale nie o tym chcemy dziś powiedzieć.

Co widzimy na awersie zaprezentowanej monety? Popiersie Heliogabala w wieńcu laurowym, zbroi i płaszczu skierowane w prawo. Wokół jest legenda. Musicie uwierzyć na słowo, że tam jest następująca legenda: [AVT K M AYΡH ANTΩNEINOC]. Dlaczego są nawiasy kwadratowe, wyjaśniliśmy w lutym.

Co widzimy na rewersie zaprezentowanej monety? Boga wojny Aresa, stojącego nago, opiera się o tarczę i trzyma włócznię. Zdziwicie się, że nie Marsa, tylko greckiego Aresa? O tym opowiemy w następnym „wejściu”. Tu legendę trochę widać. Brzmiała ona zapewne tak: VP NOBI...NIKOΠOΛEITΩN Π ΡOC IC-T-ΡON.

Lit: Moushmov 1377

Moneta z wykopalisk w Novae, fot. Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej UW. Prawa autorskie zastrzeżone.

W tym przypadku możemy śmiało powiedzieć: źle zachowana moneta „brązowa” . Moneta pochodzi z wykopalisk w Novae, w obozie Legionu I Italica.

Źle, ale nie beznadziejnie! Zobaczmy, co można z tego wyciągnąć!

Wybita została za rządów cesarza Karakalli, w prowincji rzymskiej Mezja Dolna, w mennicy w Nikopolis ad Istrum, w latach 198-201.

Kim był Karakalla? W skrócie: rządny władzy ponad wszystko, wybitny intrygant, rzeźnik i zabójca, jak również manipulator. W drodze do władzy nie miał oporów przed zabiciem każdego, kto stanął mu na drodze i kto stał tylko niedaleko tej „drogi”. Najpierw teścia, potem ojca i brata. Zresztą zabijanie innych było jego ulubionym zajęciem, aż wreszcie... sam został zabity. Czy w związku z tym przyszedł dla Cesarstwa spokojniejszy czas? No nie! Aż tak dobrze nie było! Niech świadczy o tym fakt, że został zabity przez następnego pretendenta do władzy w państwie rzymskim.

Ale nie o tym chcemy dziś powiedzieć.

Co widzimy na awersie? Popiersie młodego Karakalli w wieńcu laurowym, zbroi i płaszczu skierowane w prawo. Wokół jest legenda. Musicie uwierzyć na słowo, że tam jest następująca legenda: [AY K M AYΡ] AN[TΩNINOC]

Co widzimy na rewersie? Herkulesa ze wzniesioną maczugą, który walczy z hydrą. Tu legendy w ogóle nie widać. Niemniej jesteśmy pewni, że ta legenda tutaj była. Brzmiała ona zapewne tak: [YΠ Λ OOV TEΠTVΛΛOV NIKOΠOΛIT ΠPOC IC]

Literatura: AMNG I 1524, Warbanow 3111

Chcielibyście, by taka moneta gościła w naszych portfelach? Taka moneta miała wartość tzw. 5 assaria, ważyła 13-14 gramów i miała średnicę około 28 mm.
Była trochę większa od naszej największej polskiej monety, ale wcale nie była największą monetą prowincjonalną!

Moneta z wykopalisk w Novae, fot. Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej UW. Prawa autorskie zastrzeżone.

Jest to całkiem nieźle zachowana moneta „brązowa”, znaleziona w Novae, w obozie Legionu I Italica.

Wybita została za rządów cesarza Septymiusza Sewera, w prowincji rzymskiej Mezja Dolna, w mennicy w Marcjanopolis, w latach 207-210 n.e.

Jako ciekawostkę warto wiedzieć, że Septymiusz, młody wówczas urzędnik, uciekł z Rzymu w 166 roku w czasie tzw. plagi antonińskiej. Była to epidemia ospy lub odry (nie wiadomo dokładnie), która w latach sześćdziesiątych II wieku miała zabić nawet 5 milionów ludzi. Zaraza spowodowała ogromny regres demograficzny. Zapewne Septymiusz uciekając z Rzymu ocalił swoje życie oraz szanse, by po śmierci Kommodusa dać początek nowej dynastii.

Ale nie o tym chcemy dziś powiedzieć.

Co widzimy na awersie? Popiersie Septymiusza Sewera w wieńcu laurowym, zbroi i płaszczu, skierowane w prawo. Wokół jest legenda. Musicie uwierzyć na słowo, że tam jest następująca legenda: AV [Λ CЄΠTI CЄV]HPOC. To, co jest ujęte w nawias kwadratowy, oznacza, że tam te litery muszą być, ale są niewidoczne. Tak zapisuje się to w numizmatyce profesjonalnej.

Co widzimy na rewersie? Bogini Tyche w kalathosie stoi w lewo, trzyma róg obfitości i ster. I tu też jest legenda, ale na rewersie jest dobrze czytelna. Brzmi ona tak:
[YΠ ΦAVC]TINIANO-Y MAΡK[IANOΠOΛIT].

Literatura: AMNG I 571-2.

Moneta z wykopalisk w Novae, fot. Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej UW. Prawa autorskie zastrzeżone.

Jest to bardzo dobrze zachowana moneta „brązowa”, znaleziona w Novae, w obozie Legionu I Italica. Wybita została za rządów cesarza Karakalii. Moneta wybita została w prowincji rzymskiej Mezja Dolna, w mennicy Marcjanopolis w latach 211-217.

Nie do końca wiadomo, jak to było z tymi przedstawieniami, kto je zatwierdzał, kto je wymyślał, kto je „zamawiał” i kto je robił. Okazuje się, że problem jest bardziej złożony.  Ale nie o tym chcemy dziś powiedzieć.

Co widzimy na awersie? Dwa popiersia zwrócone do siebie – po lewej Karakalli w wieńcu laurowym, zbroi i płaszczu, po prawej Julii Domny w draperii. Wokół jest legenda. Musicie uwierzyć na słowo, że tam jest następująca legenda: ANTΩNINOC AVΓOVCTOC IOVΛIA ΔOMNA

Co widzimy na rewersie? Fronton świątyni 4-kolumnowej z posągiem Serapisa trzymającym berło i wyciągającym rękę przed siebie, obok posągu po lewej Є,
w tympanonie kropka. I tu też jest legenda, ale na rewersie jest dobrze czytelna. Brzmi ona tak: YΠ KYNTIΛIANOY MAΡKIANOΠOΛIT-ΩN

 Lit: AMNG I 688-689 cf., Warbanow 1050

Taka moneta ważyła 13-14 gram i miała średnicę około 28 mm. Największa nasza polska moneta (5 zł) ma średnicę 24 mm i waży 6,54 gram. 

Moneta z wykopalisk w Novae, fot. Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej UW. Prawa autorskie zastrzeżone.